İspanyolların Avrupa’ya taşıdığı patates, başlangıçta “güzelavratotu” ailesinden geldiği için zehirli sanıldı. Ancak zamanla yüksek verimi, düşük emek ihtiyacı ve besleyiciliğiyle özellikle İrlanda gibi serin ve nemli bölgelerde büyük rağbet gördü. 19. yüzyıla gelindiğinde İrlanda halkının yarısı neredeyse sadece patatesle beslenir hale gelmişti.
Bu bağımlılık, beslenme açısından rasyonel görünüyordu. Karbonhidrat, C vitamini, potasyum ve sütle tüketildiğinde protein kaynağı olarak da yeterli olan patates, uzun süre “mükemmel mahsul” olarak kabul edildi. Ancak bu kusursuz görünen sistem, tarımsal çeşitliliğin eksikliğinden dolayı büyük bir felakete dönüştü.
1845’te İrlandalı çiftçiler patates yapraklarında koyu lekeler, çürüme ve kötü koku fark etti. Kısa sürede tüm tarlalar yok oldu. Sorunun kaynağı, Meksika kökenli Phytophthora infestans adlı bir su küfüydü. Bu organizma, İrlanda’nın soğuk ve nemli ikliminde hızla çoğalarak havayla yayıldı ve genetik açıdan neredeyse birebir olan patates tarlalarını kolayca yok etti.
2013 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre, Avrupa’daki kültür patatesleri bu patojene karşı bağışıklıktan yoksundu. Öte yandan, hastalığın anavatanı olan Meksika’daki yabani patates türleri zaman içinde bu tehdide karşı evrimsel direnç geliştirmişti. İrlanda’daki genetik tekdüzelik ise sistemin tamamen çökmesine neden oldu.
Euronews’ib haberine göre; 1846’ya gelindiğinde hasatlar neredeyse tamamen yok olmuştu. Britanya yönetiminin zamanında ve yeterli yardım sağlamaması ise durumu bir tarım krizinden insani felakete dönüştürdü. On yıl içinde İrlanda’nın nüfusu 8 milyondan 6 milyonun altına düştü; yaklaşık 1 milyon kişi öldü, milyonlarcası göç etmek zorunda kaldı.
Evrimsel biyolog Scott Travers, Forbes’taki yazısında bu trajedinin yalnızca biyolojik bir çöküş değil, aynı zamanda insanlık için genetik çeşitliliğin hayati önemi konusunda acı bir ders olduğunu vurguluyor. Travers’a göre, patatesin verimliliği onu “süper gıda” gibi gösterse de, bu özellikler onu savunmasız bir hedefe de dönüştürdü.
